Hiền tài là nguyên khí quốc gia

Thân Nhân Trung 申仁忠 (1419-1499), tự Hậu Phủ 厚甫, người xã Yên Ninh (tục gọi là làng Nếnh), huyện Yên Dũng, trấn Kinh Bắc (nay là thôn Yên Ninh, xã Hoàng Ninh, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang). Ngay từ nhỏ, Thân Nhân Trung đã được gia đình cho đi học để theo nghiệp khoa hoạn. Năm Quang Thuận thứ 10 (1469), khi đã 50 tuổi, Thân Nhân Trung dự trúng hội nguyên, nhưng khi vào thi Đình ông chỉ đỗ Đệ tam giáp đồng Tiến sỹ xuất thân (tên đứng thứ nhất). 

Sau đó, ông được bổ làm quan, làm việc ở Viện Hàn lâm. Thân Nhân Trung là người cần mẫn, nhà vua rất ưu ái, tin dùng, giao cho nhiều trọng trách như Hàn lâm viện thị độc, Hàn lâm viện thừa chỉ, Chưởng Hàn lâm viện sự, Đông các Đại học sỹ kiêm Quốc tử giám Tế tửu, Thị mật Tham cơ chính sự, Thượng thư Bộ Lại, Nhập nội phụ chính. Thân Nhân Trung cùng với Đỗ Nhuận được vời vào Cung dạy học cho các Hoàng tử. 

Dưới thời Lê Thánh Tông, đất nước Đại Việt tuy ổn định, nhưng nhà vua vẫn luôn quan tâm tới mọi mặt của đất nước, nhất là mối quan hệ bang giao với các nước láng giềng. Năm Hồng Đức thứ 6 (1475), Nhà Minh lấy cớ đuổi bắt kẻ chạy chốn, ngang nhiên cho quân qua đường sông Thao sang nước ta. Nhà vua nhận thấy Thân Nhân Trung là người học thức uyên bác, có thể đảm đương được trọng trách thương thuyết nên đã sai ông cùng với Thái phó Lê Niệm, Thượng thư Bộ Lại Hoàng Thiễm, Thượng thư Bộ Binh Đào Tuấn, Đông các hiệu thư Đỗ Nhuận đi tiễn sứ nhà Minh là Quách Cảnh về nước. 

Khi Lê Thánh Tông lập hội Tao Đàn, tự xưng là Tao Đàn Đô nguyên suý, Thân Nhân Trung cùng Đỗ Nhuận được ban danh hiệu Tao đàn Phó Đô nguyên suý, bình thơ ngự chế và hoạ thơ "Quỳnh Uyển cửu ca". Hà Nhậm Đại 何 任 大, tiến sỹ triều Mạc đã ca ngợi ông như sau: 

天將賢佐為時生

當世文章真大手

Thiên tương hiền tá vị thời sinh,

Độc thiện Tao đàn đệ nhất danh.

Đương thế văn chương chân đại thủ,

Nhất môn phụ tử bội ân vinh.(1)

(Nghĩa là:

Vì đời mà trời sinh ra người phò tá giỏi,

Riêng ông chiếm danh thứ nhất ở Tao Đàn.

Thật là bậc văn chương cao tay của đương thời,

Cha con một nhà cùng đội ơn vinh hiển.)

(1) Nguyên chú: Thơ vua Lê Thánh Tông có câu: "Nhị thân phụ tử bội ân vinh" 二申父子佩恩榮 (Hai cha con họ Thân cùng đội ân vinh hiển). 

Thân Nhân Trung có nhiều đóng góp to lớn cho nền văn hoá nước nhà. Ông luôn được giữ trọng trách độc quyển cho các kỳ thi Đình, phụng chỉ biên soạn bộ Thiên Nam dư hạ tập. Đây là bộ sách gồm hơn 100 quyển, được biên soạn trong thời gian hơn 10 năm, ghi chép đầy đủ các chế độ, luật lệ, văn hàn,... và ông được cử viết lời tựa. 

Thân Nhân Trung được vua sai soạn bài văn đề danh tiến sỹ của Khoa thi năm Đại Bảo thứ 3 (1442) để khắc lên bia đá dựng tại Văn miếu Quốc tử giám. Trong bài văn, ông đã nêu lên một tư tưởng đúng cho mọi thời đại: "Hiền tài quốc gia chi nguyên khí, nguyên khí thịnh tắc quốc thế cường dĩ long, nguyên khí nỗi tắc quốc thế nhược dĩ ô. Thị dĩ thánh đế minh vương mạc bất dĩ dục tài thủ sĩ, bồi thực nguyên khí vi tiên vụ dã." 賢材國家之元氣，元氣盛則國勢強以隆，元氣餒則國勢弱以污。是以聖帝明王莫不以育材取士培植元氣為先務也 (Hiền tài là nguyên khí của đất nước, nguyên khí thịnh thì thế nước mạnh và vươn cao, nguyên khí suy thì thì thế nước yếu mà xuống thấp. Do đó, các bậc thánh đế, minh vương không ai không lấy việc đào tạo nhân tài, kén chọn kẻ sĩ, bồi đắp nguyên khí làm việc quan trọng đầu tiên.) 

Luận điểm của ông đã nêu bật mối quan hệ tất yếu giữa người hiền tài với vận mệnh quốc gia trong tiến trình phát triển của đất nước. Tư tưởng của ông đến nay vẫn còn giữ nguyên giá trị và đã trở thành bất hủ của nền giáo dục, văn hoá, tư tưởng sử Việt Nam. 

Vua Lê Thánh Tông qua đời, vua Hiến Tông nối ngôi, ông vẫn được nhà vua trọng dụng, cho giữ nhiều trọng trách. Mọi giấy tờ, hiệu lệnh trong triều đều qua ông xét duyệt. 

Nhà ông là một "thế gia vọng tộc", khoa danh nổi tiếng. Con cả Thân Nhân Tín đỗ tiến sỹ năm 1490, con thứ Thân Nhân Vũ đỗ tiến sỹ năm 1481. Cháu ông là Thân Cảnh Vân, con của Thân Nhân Tín, đỗ Thám hoa năm 25 tuổi, Khoa thi Đinh Mùi, niên hiệu Hồng Đức 18 (1487). Sự kiện bốn cha con, ông cháu đỗ đại khoa, làm quan đồng triều quả là hiếm có trong lịch sử. Thân Nhân Trung mất năm Kỷ Mùi (1499), thọ 81 tuổi. Ông là một nhà văn hoá lớn của dân tộc. Năm 1999, Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam, Trung tâm UNESCO thông tin tư liệu lịch sử và văn hoá Việt Nam phối hợp với Sở Văn hoá - Thông tin tỉnh Bắc Giang tổ chức lễ kỷ niệm 500 năm mất Thân Nhân Trung tại Bái Đường Văn Miếu để tôn vinh ông, bậc danh thần dưới thời Lê Thánh Tông, bậc danh nho phò tá có công lao tài đức. Dưới đây là một số ý kiến của các học giả, nhà khoa học tại buổi lễ trọng thể này. 

"Ngày nay, kỷ niệm Thân Nhân Trung, nhân dân ta đưa ông trở lại vị trí quang vinh của ông trong lịch sử văn hiến của dân tộc. Cuộc đời ông, sự nghiệp của ông và đặc biệt là tư tưởng của ông về vinh dự và vai trò của người trí thức sẽ mãi mãi là bài học quý giá và là nguồn cổ vũ lớn cho chúng ta hôm nay" (Giáo sư Đặng Vũ Khiêu). 

"Xuyên qua các bài văn thơ – dù là làm trong lúc vua tôi ngâm vịnh, có tính thù tạc, người đọc ngày nay bắt gặp một tấm lòng yêu nước thương dân sâu xa. Một ý thức trách nhiệm cao đối với dân, đối với nước, một đòi hỏi cao về đạo đức đối với mọi người, ngay cả đối với vua. Tất cả các tình cảm đó đã hoà quyện, kết hợp với nhau một cách nhuần nhuyễn để tạo nên một nhân cách cao quý, xứng đáng cho các thế hệ về sau không chỉ ngưỡng mộ, ngợi ca, mà phải chân thành học tập,..." (Giáo sư Đinh Xuân Lâm)

"Điều đáng chú ý, trong lịch sử văn hoá, giáo dục nước ta, trước đó chưa có ai đặt vấn đề như ông. Người ta không ai là không biết mối quan hệ giữa nhân tài và sự thịnh suy của một triều đại, một quốc gia. Nhưng còn coi người "hiền tài là nguyên khí của quốc gia" thì phải ghi nhận bắt đầu từ Thân Nhân Trung... Câu nói này của danh nho Thân Nhân Trung có giá trị như một sự tiên liệu. Đúng hơn 500 năm sau khi ông đi vào cõi vĩnh hằng, chúng ta có dịp đọc kỹ lại hai bài văn bia do Thân Nhân Trung soạn thảo, vừa xúc động trước những lời nhắn nhủ chân tình, vừa cảm phục trước những tư tưởng sáng suốt về văn hoá, giáo dục của ông" (PGS. TS. Nguyễn Minh Tường). 

Qua khảo cứu, những tác phẩm của ông còn lại gồm có: 

- Đại Bảo tam niên, Tiến sỹ đề danh ký (tấm bia thứ nhất ở Văn Miếu). 

- Hồng Đức thập bát niên, tiến sĩ đề danh ký. 

- Thánh Tông chiêu lăng bi minh tịnh tự. 

- Thượng Hồng Đường An liệt nữ bi. 

- Thiên Nam dư hạ tập (đồng soạn giả). 

- Quỳnh Uyển cửu ca (đồng tác giả). 

- Văn minh cổ suý (đồng tác giả). 

- Châu cơ thắng thưởng (đồng soạn giả),... 

Tham khảo: 

1. Hiền tài là nguyên khí quốc gia, Kỷ niệm lần thứ 500 năm mất Thân Nhân Trung, Trung tâm Unesco thông tin tư liệu lịch sử - văn hoá Việt Nam và Bảo tàng tỉnh Bắc Giang xuất bản, 2000. 

2. Nguyễn Q. Thắng - Nguyễn Bá Thế, Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam, NXB. Tổng hợp TP. Hồ Chí Minh, 2006. 

3. Phạm Văn Thắm (Chủ biên), Các tác gia Hán Nôm Thăng Long – Hà Nội, Viện nghiên cứu Hán Nôm, NXB KHXH, Hà Nội, 2009. 

4. Bùi Duy Tân (chủ biên), Tổng tập Văn học Việt Nam, tập 6, NXB Khoa học xã hội, 1997.
b. Tác phẩm:

賢材國家之元氣﹔元氣盛﹐則國勢強﹐以隆﹔元氣餒﹐則國勢弱﹐以污。是以﹐聖帝明王莫不以育材取士﹐培植元氣為先務也。

Nguyễn Bỉnh Khiêm 阮秉謙 (1491-1585) huý là Văn Đạt, tự là Hanh Phủ, hiệu là Bạch Vân cư sĩ, người làng Trung Am, huyện Vĩnh Lại, Hải Dương, nay thuộc xã Lý Học, huyện Vĩnh Bảo, Hải Phòng. Xuất thân từ một gia đình trí thức Nho học, cha là Nguyễn Văn Định có văn tài, học hạnh, mẹ là Nhữ Thị Thục, con Thượng Thư Nhữ Văn Lan, bà thông tuệ, giỏi văn chương, am tường lý số. Nguyễn Bỉnh Khiêm thông minh, hiếu học, từ nhỏ đã được mẹ đem thơ quốc âm và kinh truyện ra dạy. Lớn lên, vào Thanh Hoá, theo học Bảng nhãn Lương Đắc Bằng, được thầy truyền thụ môn học Dịch lý và Sách Thái ất thần kinh. Tuy học giỏi, nhưng lớn lên vào lúc xã hội loạn lạc, Nguyễn Bỉnh Khiêm ẩn chí, đợi thời, không chịu ra thi. Mãi sau này, Mạc thay Lê, tình hình xã hội ổn định, ông mới ra ứng thi, đậu Trạng nguyên (1535), rồi làm quan với nhà Mạc, bấy giờ ông đã 45 tuổi. Làm quan ở triều đình được 8 năm (1535-1542), thấy gian thần hoành hành, bè phái, triều chính ngày một xấu thêm, ông dâng sớ xin chém 18 lộng thần, không được chấp nhận, bèn thác cớ xin trí sĩ. Về sau, vì sự ràng buộc của nhà Mạc với các sĩ phu có uy vọng, vì muốn tác động đến thời cuộc, ông trở lại tham gia triều chính với cương vị như một cố vấn. Ông từng theo quân Mạc, đi chinh phạt Vũ Văn Mật, Vũ Văn Uyên. Ông cũng từng bày mưu tính kế giúp Mạc bảo toàn vương nghiệp. Vì thế, hoạn lộ của ông từ Lại bộ Tả thị lang, Đông các đại học sĩ, trải thăng đến Lại bộ Thượng thư, Thái phó, Trình Tuyền hầu, rồi lại gia phong Trình Quốc công nên đời thường gọi là Trạng Trình. Mãi đến ngoài 70 tuổi, ông mới thực sự treo xe, treo mũ từ quan. 

Thời gian sống ở quê nhà, bên bờ sông Tuyết Hàn, Nguyễn Bỉnh Khiêm dựng am Bạch Vân, lấy đạo hiệu là Bạch Vân cư sĩ mở trường dạy học, rồi lập quán, xây cầu, dựng chùa, mở chợ, trồng cây... Ông có nhiều học trò nổi tiếng, như Nguyễn Quyện, Phùng Khắc Khoan, Lương Hữu Khánh, Nguyễn Dữ, v.v... người thờ Mạc, người theo Lê, người suốt đời ẩn dật. Ông được người đương thời tôn kính như bậc thầy. Ngoài triều Mạc, họ Trịnh, họ Nguyễn đều có sai sứ đến hỏi ý kiến ông về những việc hệ trọng. Tháng Mười một năm Ất dậu (1585) ông mất, hưởng thọ 94 tuổi, học trò truy tôn là Tuyết Giang Phu tử. 

Tác phẩm của Nguyễn Bỉnh Khiêm có Bạch Vân quốc ngữ thi tập, Bạch Vân am thi tập và một số bài văn chữ Hán. Các tập sấm ký như Trình Quốc công sấm ký, Trình tiên sinh quốc ngữ, v.v... tương truyền là của ông nhưng về mặt văn bản chưa đủ độ tin cậy.

Каталог: 2012
2012 -> Thủ TƯỚng chính phủ
2012 -> Văn phòng chính phủ
2012 -> Báo cáo thưỜng niên công ty cổ phần chế biến thuỷ SẢn xuất khẩu ngô quyềN
2012 -> Tiểu luận Quản trị kinh doanh quốc tế
2012 -> Nghiên cứu vấn đề gì?
2012 -> Tóm tắt tập hồ SƠ TƯ liệu về chủ quyền tại hoàng sa &TRƯỜng sa của tiến sĩ SỬ HỌc nguyễn nhã
2012 -> Khái niệm ô nhiễm môi trường nước

tải về 0.81 Mb.

Chia sẻ với bạn bè của bạn: